Η «Βερενίκη», ένα πολυδύναμο πλωτό εργαστήριο, ετοιμάζεται να προσφέρει τις υπηρεσίες της στο πείραμα «Νέστωρ», του ομώνυμου Ινστιτούτου, για την ανίχνευση των παράξενων σωματιδίων νετρίνων σε μεγάλα βάθη, ανοικτά της Πύλου. Αξιοποιώντας την αποδεδειγμένη πρωτοπορία της στην «αστρονομία των νετρίνων», η Ελλάδα διεκδικεί την έδρα ενός σημαντικού ευρωπαϊκού πειράματος, που έχει στόχο την αποκάλυψη των μυστικών της γένεσης του Σύμπαντος.
Πριν από 20 και κάτι αιώνες, υπήρχαν κάποιοι «τρελοί» (έτσι χαρακτήριζαν τους ερευνητές της εποχής), που κατέβαιναν στα πηγάδια - όπως μας λένε οι ιστορικοί του τότε - για να παρατηρήσουν καλύτερα (χωρίς άλλες επιδράσεις, δηλαδή) τα αστέρια.
Τόσα χρόνια μετά, κάποιοι σύγχρονοι συνάδελφοί τους επέλεξαν ως βάση το βυθό των θαλασσών (τονίζοντας, μάλιστα, πως όσο πιο βαθιά πάνε, τόσο καλύτερα θα είναι τα αποτελέσματα που θα πάρουν) για να φτάσουν ακόμα μακρύτερα, ως τη γένεση του Σύμπαντος...
Και μόνο ο στόχος της - ειδικά μετά τις πρόσφατες εξελίξεις, με τη λειτουργία του επιταχυντή αδρονίων του CERN που προσπαθεί να προσεγγίσει το ίδιο θέμα, από διαφορετική κατεύθυνση - κάνει εξ ορισμού συναρπαστική αυτή την προσπάθεια, η οποία έχει και μια πολύ ενδιαφέρουσα ελληνική «προστιθέμενη αξία»...
Η χώρα μας έχει να επιδείξει σημαντική πρωτοπορία στην «αστρονομία των νετρίνων», που πήρε το όνομά της από τα «παράξενα, σχεδόν φαντασματικά» - όπως χαρακτηρίζονται - σωματίδια με την απειροελάχιστη μάζα, τα οποία προέρχονται από τις πιο μακρινές περιοχές του Σύμπαντος, ταξιδεύουν σχεδόν με την ταχύτητα του φωτός και είναι ικανά να διαπεράσουν το ίδιο μας το σώμα, τον πλανήτη μας και οποιοδήποτε άλλο αστρικό σώμα βρουν στο δρόμο τους.
Αυτά τα περίεργα σωματίδια προσπαθούν να ανιχνεύσουν στα βάθη των θαλασσών - συγκεκριμένα, στο πιο βαθύ σημείο της Μεσογείου, κοντά πέντε χιλιόμετρα κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας, το οποίο βρίσκεται στα ανοικτά της Πύλου - με κατάλληλα όργανα και διατάξεις οι ερευνητές, για να αξιοποιήσουν τις πολύτιμες πληροφορίες που μεταφέρουν από το πολύ πολύ μακρινό παρελθόν, στις μέρες μας.
Η εναλλακτική λύση
Ο άνθρωπος που βρίσκεται απέναντί μου και μου μιλάει πότε με κουρασμένη-πότε με οργισμένη φωνή, αλλά με μάτια που λάμπουν, είναι ο πλέον κατάλληλος να μου εξηγήσει τι ακριβώς γίνεται στην Πύλο και τι επιδιώκουμε τα τελευταία χρόνια με τη βοήθεια των νετρίνων.
To πείραμα «Νέστωρ», για την ανίχνευση νετρίνων στα μεγάλα βάθη της θάλασσας ανοικτά της Πύλου, από το ομώνυμο ελληνικό Ινστιτούτο, θα μπορούσε να χαρακτηριστεί η «πρόγευση» της επιδιωκόμενης εγκατάστασης στην ίδια περιοχή του γιγαντιαίου τηλεσκοπίου νετρίνων, διαστάσεων τουλάχιστον κυβικού χιλιομέτρου (KM3NeT), έργου που έχει ήδη περιληφθεί στις προσεχείς μεγάλες επιστημονικές δράσεις της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Ο καθηγητής Φυσικής στο Πανεπιστήμιο της Αθήνας και διευθυντής του Ινστιτούτου Αστροσωματιδιακής Φυσικής «Νέστωρ», Λεωνίδας Ρεσβάνης, ασχολείται μ' αυτή την υπόθεση τα τελευταία 17-18 χρόνια, εκ των οποίων τα δέκα τελευταία εντατικά...
«Ουσιαστικά κάνουμε αστρονομία χωρίς να κοιτάζουμε το φως! Όλοι οι τύποι τηλεσκοπίων σήμερα, ανιχνεύουν μόνο ένα σωματίδιο: το φωτόνιο. Εγώ και οι συνεργάτες μου δεν είμαστε αστρονόμοι. Είμαστε φυσικοί Στοιχειωδών Σωματιδίων κι αυτό ακριβώς κάνουμε, ανιχνεύουμε στοιχειώδη σωματίδια. Η αρχική μας σκέψη, λοιπόν, ήταν γιατί να κάνουμε αστρονομία μόνο με το φως (αξιοποιώντας τα φωτόνια, που έχουν τα προβλήματά τους) και να μην ανιχνεύσουμε κάποιο άλλο σωματίδιο που θα μπορούσε να μας δώσει περισσότερες πληροφορίες.
Από τα περίπου 250 στοιχειώδη σωματίδια, μόνο ένα πληροί όλες τις απαραίτητες προϋποθέσεις ώστε να πάρουμε περισσότερες πληροφορίες από αυτές που μας δίνουν τα φωτόνια: το νετρίνο, που δεν έχει σχεδόν καθόλου μάζα, είναι ηλεκτρικά ουδέτερο, δεν επηρεάζεται από τις λεγόμενες ισχυρές επιδράσεις και ταξιδεύει αδιάκοπα στις αχανείς εκτάσεις του Σύμπαντος, σχεδόν με την ταχύτητα του φωτός.
Μ' άλλα λόγια, κινείται ευθύγραμμα στο διάστημα χωρίς να παρεκκλίνει από την επίδραση των κάθε λογής πεδίων, ούτε αντιδρά ή διασπάται από τη μεσοαστρική ύλη. Διαπερνά τη Γη, τους άλλους πλανήτες, αλλά και το σώμα μας, οδεύοντας προς άλλους γαλαξιακούς κόσμους.
Χάρη σ' αυτές τις ιδιότητές τους μπορούμε να δούμε πιο βαθιά μέσα στα άστρα και πιο μακριά, μέσα στο Σύμπαν, φθάνοντας - ελπίζουμε - ως τη Μεγάλη Έκρηξη. Τη συγκεκριμένη στιγμή (όπως και σε κάθε άλλη κοσμική έκρηξη) γεννήθηκαν άπειρα νετρίνα, τα οποία πιστεύουμε ότι διατηρούν αλώβητες όλες τις πληροφορίες της δημιουργίας τους, πριν από 15 δισεκατομμύρια χρόνια...»
Μια δύσκολη σύλληψη
Το ερώτημα είναι πώς τα «παγιδεύεις», ώστε να μπορέσουν να σου αποκαλύψουν τα μυστικά τους, πώς καταγράφεις έστω κάποια από τα τρισεκατομμύρια των τρισεκατομμυρίων, τα οποία φτάνουν ως εμάς, διαπερνούν τα πάντα και συνεχίζουν ανενόχλητα το δρόμο τους.
Η λύση που επιλέχθηκε ήταν να παρατηρηθούν τυχόν αντιδράσεις τους, όμως, χρειάστηκε να αντιμετωπιστεί πρώτα ο «θόρυβος» από την πανταχού παρούσα κοσμική ακτινοβολία.
Δοκιμάστηκε η καταμέτρηση σε στοές ορυχείων, όμως, καλύτερη λύση αποδείχτηκε η παρατήρηση των νετρίνων σε μεγάλα βάθη, στη θάλασσα, μέσω των παραγώγων τους μιονίων, όταν αντιδρούν με τα πρωτόνια στα άτομα του νερού, και στιγμιαία παράγουν μια μικρή λάμψη, την αποκαλούμενη ακτινοβολία Τσερένκοφ, από το όνομα του επιστήμονα που την ανακάλυψε. Οι λάμψεις αυτές ενισχύονται από φωτοπολλαπλασιαστές και καταγράφονται, δίνοντας τις πρώτες ενδείξεις της παρουσίας νετρίνων.
Τα αποτελέσματα των μετρήσεων (που, μάλιστα, γίνονται ανάποδα, για ακόμα καλύτερες επιδόσεις - δηλαδή, το υποβρύχιο τηλεσκόπιο ανιχνεύει τα νετρίνα που φθάνουν στο βυθό από την... πίσω πλευρά της Γης, λίγο πριν την εγκαταλείψουν, κι όχι εκείνα που περνούν από τον ουρανό στη θάλασσα) δικαιώνουν την επένδυση στην «αστρονομία των νετρίνων»
Το γεγονός ότι στα ελληνικά νερά βρίσκεται το βαθύτερο σημείο της Μεσογείου, το λεγόμενο φρέαρ των Οινουσσών στα νοτιοδυτικά της Πύλου, που κατεβαίνει ως τα 5200 μ. με πεντακάθαρα νερά, μάλλον θα πρέπει να χαρακτηρισθεί θείο δώρο.
Μετρήσεις γίνονται στην περιοχή ήδη από το 1991, από ελληνικές και διεθνείς ομάδες, (το πείραμα ήταν ένα από τα τέσσερα μεγαλύτερα παγκοσμίως, κατά τον ΟΟΣΑ) οι οποίες επιβεβαιώνουν τις εκτιμήσεις των επιστημόνων και αφήνουν πολλά περιθώρια αισιοδοξίας για την επιτυχία των μελλοντικών ερευνών.
Όμως, τώρα πια, «το παιχνίδι έχει χοντρύνει», καθώς έχει ενταχθεί στα δρομολογούμενα μεγάλα επιστημονικά εγχειρήματα της Ευρωπαϊκής Ένωσης η δημιουργία ενός γιγαντιαίου υποβρύχιου τηλεσκοπίου νετρίνων, αρχικού προϋπολογισμού 250 εκατ. €, το οποίο θα αναλάβει την κατόπτευση ενός τεράστιου θαλάσσιου χώρου.
Το κυβικό χιλιόμετρο
Το project KM3NeT, όπως υποδηλώνει και η κωδική του ονομασία, θα έχει ως ζώνη ευθύνης χώρο τουλάχιστον ενός κυβικού χιλιομέτρου, αυξάνοντας σημαντικά τις πιθανότητες θετικού αποτελέσματος σ' αυτό το «κυνήγι των βυθών».
Χιλιάδες μέτρα κάτω από την επιφάνεια της θάλασσας θα στηθεί ένα πυκνό πλέγμα ευαίσθητων φωτοπολλαπλασιαστών, που θα προσπαθήσει να συλλάβει τις ανεπαίσθητες λάμψεις, κατά την αντίδραση των νετρίνων με το νερό, και να στείλει τα σχετικά σήματα στους επιστήμονες στην ξηρά, μέσω καλωδίων οπτικών ινών.
Μόνο που για την έδρα αυτού του πολύ σημαντικού από κάθε άποψη έργου, ερίζουν πλέον τρεις χώρες: η Γαλλία με μια περιοχή ανοικτά της Τουλόν (κωδικός του πιλότου ANTARES), η Ιταλία με μια περιοχή κοντά στην Κατάνια (κωδικός NEMO), και η Ελλάδα με το «φιλέτο» της Πύλου. Προφανώς, το παιχνίδι δεν είναι μόνο επιστημονικό (αν ήταν έτσι, η ελληνική πρόταση αντικειμενικά δεν θα είχε αντίπαλο), αλλά τεχνολογικό και πολιτικό.
Γι' αυτό το λόγο, αποκτά ιδιαίτερη σημασία η προσωπική εμπλοκή του προέδρου της Δημοκρατίας, κ. Παπούλια, ο οποίος επισκέφθηκε σις αρχές Σεπτεμβρίου τις εγκαταστάσεις του Ινστιτούτου Αστροσωματιδιακής Φυσικής στην Πύλο, ενημερώθηκε για την πορεία της διεκδίκησης του έργου από τη χώρα μας και υποσχέθηκε την υποστήριξή του.
Προς την ίδια κατεύθυνση κινείται και η ναυπήγηση μιας καινοτομικής πλωτής πλατφόρμας, της «Δέλτα Βερενίκης», που ετοιμάζεται να προσφέρει τις υπηρεσίες της στο «Νέστορα», λειτουργώντας ως πολυδύναμο θαλάσσιο εργαστήριο και διευκολύνοντας το δύσκολο έργο των επιστημόνων.
Έργω και λόγω...
Ο κ. Ρεσβάνης και οι συνεργάτες του έχουν κατορθώσει, ως τώρα, να «τιθασεύσουν» τη θάλασσα, να φτάσουν στα βάθη της και να φέρουν σε πέρας ένα πιλότο που βάζει τη χώρα μας στην αιχμή της επιστήμης και της τεχνολογίας σ' έναν πολλά υποσχόμενο τομέα.
Δεν έχουν καταφέρει ακόμα να τιθασεύσουν την ελληνική γραφειοκρατία (εξ ου και η οργή, στην οποία αναφερθήκαμε προηγουμένως), προκειμένου να ενισχυθεί το Ινστιτούτο και να αναβαθμιστεί η γενικότερη (επικοινωνιακή, οδική, λιμενική) υποδομή της περιοχής, αν και παραδέχονται ότι τελευταία έχουν γίνει κάποιες κινήσεις από τη ΓΓΕΤ και άλλους φορείς, και η στήριξη εκφράζεται πλέον έργω και όχι μόνο λόγω.
Όμως, μένουν να γίνουν πολλά ακόμα ώστε να έχει ευτυχή κατάληξη η ελληνική διεκδίκηση, εξέλιξη που θα μας προσφέρει όχι μόνο κυρίαρχη θέση στην αναπτυσσόμενη Αστρονομία των Νετρίνων, αλλά και σημαντικότατες γνώσεις σ' ό,τι αφορά στη μελέτη των μεγάλων θαλασσίων βαθών, στα οποία είναι βέβαιο ότι θα στραφούμε, στο πλαίσιο της αέναης αναζήτησης νέων φυσικών πόρων από τον άνθρωπο.
Κι είθε να βγει σύντομα αληθινή η παλιότερη λυρική γραφή του καθηγητή και συγγραφέα Γιώργου Γραμματικάκη, που από καιρό στηρίζει τις προσπάθειες του Ινστιτούτου:
Η αφύπνιση του Νέστορος είναι βέβαιο ότι θα αποτελέσει ένα καινούριο κεφάλαιο της αστροφυσικής. Ο σοφός βασιλιάς τριγυρνά ήδη στα παλιά του λημέρια, αναγνωρίζει τα βουνά και τα τοπία που αγάπησε, χαίρεται τον ήλιο και τα κύματα της θάλασσας. Στις φωνές, που ακούγονται από το παλιό γυμνάσιο της Πύλου* και τους γύρω δρόμους, αναγνωρίζει την ίδια προαιώνια λαχτάρα του ανθρώπου για την κατανόηση του κόσμου, που έχει την αρχή της στις ελληνικές ακτές της Ιωνίας.
*έδρα των επιστημόνων που συμμετέχουν στα πειράματα
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου