Θλίψη: το κλειδί για την ευτυχία

Αρνητικά αισθήματα θλίψης, στενοχώριας και απογοήτευσης είναι κοινά σε όλους τους ανθρώπους, μερικοί τα αντιμετωπίζουν ως ασθένεια και άλλοι απλά ως μια αλληλουχία στιγμών. Μήπως όμως η θλίψη είναι το μέσο για την κατάκτηση της ευτυχίας;

Γιατί να είστε δυστυχισμένοι; Εντάξει, οι γιορτές πέρασαν, ίσως να νιώθετε ότι πήρατε κάποια παραπάνω κιλά, όμως πραγματικά δεν υπάρχει κανένας λόγος να νιώθετε άσχημα. Η μιζέρια είναι ενοχλητική, άχαρη και σε μια κοινωνία όπου η προσωπική ευτυχία είναι πάνω από όλα, υπάρχει πολύ μικρή ανοχή για όλα τα μοναχικά και θλιμμένα άτομα...

Ευτυχώς, όμως, που υπάρχουν και τα φάρμακα, θα έλεγαν κάποιοι. Τα αντικαταθλιπτικά μπορούν να μας βοηθήσουν να αντιμετωπίσουμε δύσκολες καταστάσεις στην καθημερινή μας ζωή. Έτσι, δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι όλο και περισσότεροι άνθρωποι καταφεύγουν σε αυτά.

Όμως, είναι πραγματικά καλή ιδέα; Όλο και περισσότεροι ερευνητές ψυχικής υγείας αναφέρουν πως τελικά δεν είναι. Οι ειδικοί φοβούνται ότι η αυξανόμενη τάση να αντιμετωπίζουμε τη θλίψη μας ως ασθένεια έρχεται σε αντίθεση με ένα σημαντικότατο κομμάτι της ανθρώπινης βιολογίας. Η θλίψη, όπως αναφέρουν, εξυπηρετεί εξελικτικούς σκοπούς και εάν τη χάσουμε μπορεί να αποτύχουμε.

«Όταν ανακαλύπτουμε κάτι το οποίο είναι τόσο στενά συνδεδεμένο με εμάς, υποθέτουμε ότι έχει γίνει κομμάτι μας επειδή μας προσφέρει κάτι, διαφορετικά δεν θα το επωμιζόμασταν,» σχολιάζει ο Jerome Wakefield, από το πανεπιστήμιο της Νέας Υόρκης και συντάκτης του The Loss of Sadness: How psychiatry transformed normal sorrow into depressive disorder.

Ίσως τελικά ήρθε η ώρα να αποδεχτούμε τη μίζερη πλευρά μας. Παρόλα αυτά, πολλοί είναι οι ψυχίατροι που διαφωνούν, τονίζοντας ότι η λύπη έχει το κακό συνήθειο να μετατρέπεται σε κατάθλιψη.Ποιος έχει λοιπόν δίκιο; Μπορούμε να ζήσουμε χωρίς τη λύπη ή αποτελεί αποφασιστικό παράγοντα της ανθρώπινης ύπαρξης μας;

Υπάρχουν αρκετές ενδείξεις για τη σημασία της θλίψης στον άνθρωπο όπως και πολλές ιδέες για το λόγο για τον οποίο η τάση μας να νιώθουμε λυπημένοι συνέχισε την πορεία της στην εξέλιξη. Ίσως πρόκειται για μια στρατηγική προστασίας. Ο Wakefield θεωρεί ότι η ανθρώπινη θλίψη προσφέρει κάτι επιπλέον: Μας βοηθάει να μάθουμε από τα λάθη μας.

Ο Paul Keedwell, ψυχίατρος από το πανεπιστήμιο του Κάρντιφ της Βρετανίας, ισχυρίζεται ότι ακόμα και μια παρατεταμένη κατάσταση κατάθλιψης μπορεί να μας σώσει από τις επιπτώσεις του χρόνιου άγχους. Επίσης, πιστεύει ότι η θλίψη μπορεί να λειτουργήσει ως ένα είδος επικοινωνίας. Εκφράζοντας τη λύπη μας πολύ συχνά δείχνουμε σε άλλα μέλη της κοινωνίας ότι χρειαζόμαστε υποστήριξη. Επίσης, κάποιος θα μπορούσε να αναφέρει και τη δημιουργικότητα που μπορεί να εκφραστεί μέσα από σκοτεινές συνθήκες ψυχικής κατάστασης. Πολλοί είναι οι καλλιτέχνες, συγγραφείς και μουσικοί, οι οποίοι υπέφεραν από κατάθλιψη ή διπολική διαταραχή.

Δε θα πρέπει να παραλείψουμε να αναφέρουμε ότι και η πολύ ευτυχία ίσως να κάνει κακό στην καριέρα μας. Ο Ed Diener, ψυχολόγος από το πανεπιστήμιο του Ιλινόις, μαζί με συναδέλφους του, ανακάλυψε ότι οι άνθρωποι, οι οποίοι σε μια κλίμακα ευτυχίας από 1 έως 10 βρίσκονταν στο 8, ήταν πιο επιτυχημένοι τόσο όσον αφορά στο εισόδημα αλλά και στην εκπαίδευση σε σχέση με εκείνους οι οποίοι βρίσκονταν στο 9 - 10. Αυτό θα μπορούσε να σημαίνει ότι οι ευτυχισμένοι άνθρωποι είναι αυτοί που βάζουν την ευτυχία πάνω από την εξουσία και την επιτυχία, αλλά θα μπορούσε να σημαίνει επίσης ότι οι άνθρωποι που είναι πολύ ευτυχισμένοι χάνουν την επιθυμία τους για αλλαγές στη ζωή που μπορεί να τους ωφελήσουν.

Σύμφωνα με τον Keedwell, η χορήγηση φαρμάκων για τη θλίψη, μπορεί να έχει τις ίδιες επιπτώσεις, εξαλείφοντας τις επιπτώσεις δυσάρεστων καταστάσεων και αφαιρώντας τη θέληση του ατόμου να βελτιώσει τη ζωή του. Χορηγώντας αντικαταθλιπτικά φάρμακα σε ανθρώπους, των οποίων το πραγματικό πρόβλημα είναι κάτι άλλο, όπως μια κακή σχέση, επιτρέπει στο άτομο να συνεχίσει να υπάρχει μέσα σε μια προβληματική κατάσταση αντί να προσπαθήσει να λύσει το πρόβλημα.

Είτε η θλίψη είναι χρήσιμη είτε όχι, όλοι συμφωνούν ότι οι κλινικές περιπτώσεις κατάθλιψης δεν είναι. Δυστυχώς, δεν είναι ακόμα ξεκάθαρο το όριο ανάμεσα στις δυο καταστάσεις.

Τι είναι λοιπόν πιο επικίνδυνο: να δώσουμε φάρμακα σε περιπτώσεις μιας φυσιολογικής θλίψης ή να μη χορηγήσουμε θεραπεία σε μια κλινική περίπτωση;

Ο Ian Hickie από το Ινστιτούτο Brain and Mind Research στο πανεπιστήμιο του Σίδνεϊ της Αυστραλίας, επιμένει ότι δεν γίνεται διάγνωση κατάθλιψης σε περισσότερους ασθενείς από ότι θα έπρεπε, ωστόσο κατά τη γνώμη του θα έπρεπε να γίνεται ώστε να μην οδηγούμαστε σε τραγικές καταστάσεις.

Όπως τονίζει ο ίδιος, υπάρχουν ενδείξεις για τη μείωση των περιπτώσεων αυτοκτονιών μετά από την αύξηση της διάγνωσης περιπτώσεων κατάθλιψης. Παρόλα αυτά, ο Wakefield ανησυχεί για τη χορήγηση φαρμάκων σε περιπτώσεις όπου δεν είναι σίγουρο ότι είναι απαραίτητη. Εξάλλου, τα φάρμακα έχουν παρενέργειες και ορισμένες από αυτές είναι πολύ σοβαρές.

Η ανάγκη για θλίψη

Ποια θα πρέπει να είναι λοιπόν η αντιμετώπιση μας; Θα πρέπει να δεχόμαστε ότι κάποια σημαντικά γεγονότα στη ζωή μας μπορούν να μας θλίψουν τόσο πολύ ώστε να μας καταστήσουν εντελώς ανίκανους να λειτουργήσουμε ή θα πρέπει να τρέξουμε σε γιατρούς με την ελπίδα ότι τα φάρμακα που θα μας δώσουν θα επιταχύνουν το ταξίδι της επιστροφής προς την ευτυχία;

Ο Ken Kendler, ψυχίατρος από το πανεπιστήμιο Virginia Commonwealth στο Ρίτσμοντ της Βιρτζίνια, αναφέρει ότι σε ορισμένες περιπτώσεις το καλύτερο είναι να μην υπάρχει το αίσθημα της θλίψης. Για όλους εμάς όμως που δεν αντιμετωπίζουμε σοβαρές ψυχοπαθολογικές καταστάσεις, ο Terence Ketter, ψυχίατρος από το πανεπιστήμιο Stanford της Καλιφόρνιας, αναφέρει: «Το κόστος της ευτυχίας είναι μερικές φορές ακριβό. Η θλίψη είναι ακόμα κάτι χρήσιμο: Οι δυσαρεστημένοι άνθρωποι είναι αυτοί που προχωρούν σε αλλαγές.»

Ο Keedwell συμφωνεί λέγοντας: «Είναι ξεκάθαρο ότι εάν δεν νιώθαμε λυπημένοι όταν αποτυγχάναμε δεν θα προσπαθούσαμε ξανά για να επιτύχουμε το καλύτερο, αλλάζοντας ίσως στρατηγική.»

Υπάρχει λοιπόν μέση λύση; Και οι δυο πλευρές συμφωνούν ότι υπάρχουν τρόποι για να επανέλθουμε χωρίς φάρμακα. «Μια εναλλακτική λύση θα ήταν να σκεφτούμε τι είναι αυτό που μας κάνει δυστυχισμένους,» αναφέρει ο Wakefield. «Επίσης θα μπορούσαμε απλώς να περιμένουμε. Μια πιο ώριμη ματιά στα γεγονότα θα μπορούσε να μας βοηθήσει να σκεφτούμε καλύτερα τις επιλογές μας.»

Ο Diener προτείνει επίσης ότι θα πρέπει να απαλλαχθούμε από την έμμονη ιδέα της ευτυχίας. «Ένας από τους στόχους μας είναι να βγάλουμε τους ανθρώπους από την πλάνη που τους κάνει να νιώθουν ότι δεν είναι αρκετά ευτυχισμένοι.»

New Scientist