Η Επιστήμη της Διάσωσης της Τέχνης

Το τροπικό κλίμα σε κάποιες χώρες κάνει καλό στην επιβίωση των διαφόρων ειδών. Τι γίνεται όμως με τα έργα τέχνης που βρίσκονται σε "κατάσταση εκτάκτου ανάγκης"; Η επιστήμη επιτέλους μπήκε για τα καλά στον κόσμο της τέχνης.

Συντηρητές έργων τέχνης, έφοροι μουσείων και επιστήμονες από ολόκληρο τον κόσμο συγκεντρώθηκαν στο Καράκας της Βενεζουέλας για να συζητήσουν κάποια από τα σοβαρά θέματα που αντιμετωπίζουν τα έργα και οι συλλογές τέχνης ανά τον κόσμο- ιδιαίτερα αυτά που βρίσκονται σε τροπικά κλίματα, τα οποία δέχονται επιθέσεις από μούχλα, μύκητες και διάφορα έντομα.

Στο Φόρουμ για την Διατήρηση της Πολιτιστικής Κληρονομιάς, οι ερευνητές επισημαίνουν τις μακρο-δυνατότητες των μικροοργανισμών στον κόσμο της τέχνης, οι οποίες ποικίλλουν από το να εντοπίζουν αν η ποιότητα του αέρα μιας γκαλερί είναι επιζήμια για τα αντικείμενα τέχνης μέχρι τον καθαρισμό ενός βρώμικου κομματιού με τη βοήθεια χρήσιμων βακτηριδίων.

«Η Επιστήμη επιτέλους μπήκε για τα καλά στον κόσμο της τέχνης» αναφέρει ο Jose Ramirez, συγγραφέας της μελέτης για τη χρήση της βιοτεχνολογίας στη συντήρηση έργων τέχνης και διευθυντής του Προγράμματος Βιοτεχνολογίας για τη Λατινική Αμερική και την Καραϊβική του Πανεπιστημίου των Ηνωμένων Εθνών. Πρόκειται για ένα πρόγραμμα, το οποίο προωθεί τη χρήση της βιοτεχνολογίας σε διάφορους τομείς, από τη γεωργία έως την μεταποίηση.

Αυτό το γεγονός, χορηγός του οποίου είναι τα Ηνωμένα Έθνη και το Ίδρυμα Διατήρησης της Πολιτιστικής Κληρονομιάς (μη κυβερνητικός οργανισμός για την προστασία του περιβάλλοντος), συνεδριάζει στην κατάμεστη αίθουσα του Ινστιτούτου Προηγμένων Μελετών του Καράκας. Το επίκεντρο της φετινής συνεδρίας είναι η συντήρηση ολόκληρων συλλογών, πολλές από τις οποίες, ο Alvaro Gonzalez, διευθυντής του Ιδρύματος Διατήρησης της Πολιτιστικής Κληρονομιάς της Βενεζουέλας, χαρακτηριστικά αναφέρει ότι βρίσκονται σε «κατάσταση εκτάκτου ανάγκης».

Οι σημερινές και μελλοντικές συνθήκες πολλών τροπικών συλλογών ανησυχούν τον Ramirez, ο οποίος επισημαίνει ότι το κλίμα σε χώρες, όπως η Βενεζουέλα, είναι «καλό για τα είδη αλλά κακό για τα έργα τέχνης.» Σε αντίθεση με ένα συνηθισμένο μουσείο στη Βόρειο Αμερική, πολλά ιδρύματα στην Κεντρική και Νότια Αμερική δεν είναι εξοπλισμένα με κλιματιστικά ή άλλα μηχανήματα ατμοσφαιρικού ελέγχου, για τη ρύθμιση της θερμοκρασίας και της υγρασίας. Και όπως συνεχίζει ο Ramirez, τέτοιου είδους βασικός εξοπλισμός γίνεται ακόμα πιο δυσεύρετος σε συνθήκες οικονομικής κρίσης. «Όταν η οικονομία βρίσκεται σε κρίση, το πρώτο θύμα είναι ο πολιτισμός.»

Η Nieves Valentine Rodrigo, ερευνήτρια στο Ισπανικό Ινστιτούτο Πατρογονικής Κληρονομιάς στη Μαδρίτη, ανακάλυψε ότι κάποιοι μικροοργανισμοί μπορούν να χρησιμοποιηθούν για να τον έλεγχο μιας σειράς πιθανών απειλών για μια συλλογή, όπως η υγρασία, η μόλυνση του αέρα, τα επίπεδα σκόνης, ακόμα και ο αντίκτυπος της καθημερινής κίνησης των επισκεπτών.

Παρ'Α όλο που το φετινό θέμα του φόρουμ είναι η πρόληψη, κάποιοι ερευνητές θα παρουσιάσουν τεχνικές καθαρισμού και αποκατάστασης έργων που έχουν ήδη υποστεί ζημιές. Παραδοσιακές μέθοδοι, όπως χημικά φυτοφάρμακα, και φυσικός καθαρισμός, όπως τρίψιμο, ενδεχομένως να καταστρέφουν το καλλιτέχνημα και να αποτελούν κίνδυνο για τους ανθρώπους και το περιβάλλον. «Θα πρέπει να βρούμε πιο ήπιους τρόπους να αντιδράσουμε στα ζιζάνια», αναφέρει ο Ramirez. Η πρόοδος στη βιοτεχνολογία έχει αρχίσει να δίνει ελπίδες στους συντηρητές για μετρίαση της ζημιάς.

Ο Giancarlo Ranalli, ερευνητής στην Πέσκε της Ιταλίας, και ομιλητής στο φόρουμ, έχει ήδη χρησιμοποιήσει βακτηρίδια για να καθαρίσει τη βάση του αγάλματος Pietà Rondanini του Μιχαήλ Άγγελου στο Μιλάνο και κάποια άλλα βακτηρίδια για να απομακρύνει ζημιογόνα ζωική κόλλα από νωπογραφίες στην Πίζα.

Ο Ramirez αναφέρει επίσης την επιστήμη της ιατροδικαστικής με τη χρήση του DNA ως χρήσιμη σε περιπτώσεις που έντομα εισέρχονται σε ξύλινα έργα τέχνης. Με τη μέθοδο αυτή, μπορεί να εντοπιστεί το είδος του εντόμου από μικροσκοπικά δείγματα και να καθοριστεί ο κατάλληλος τρόπος αποκατάστασης του έργου. Άλλη χρήσιμη τεχνική είναι η επονομαζόμενη βιομεταλλοποίηση, κατά την οποία μικρόβια, που εισάγονται σε ρήγματα πέτρινων αγαλμάτων, εναποθέτουν ανθρακικό ασβέστιο, το οποίο «παίρνει» τον χρωματικό τόνο του αγάλματος, ενώ παράλληλα σφραγίζει το κενό.

Το κλειδί για όλες αυτές τις τεχνικές είναι η προσεχτική παρατήρηση κατά τη διάρκεια – και ο απαλός καθαρισμός κατόπιν –της συντήρησης του έργου με τη χρήση μικροοργανισμών, σημειώνει ο Ranalli στην έκθεση που θα παρουσιάσει στο συνέδριο.

Scientific American