Τη θάλασσα, ποιός θα μπορέσει να την εξαντλήσει...

Είναι η θάλασσα καθαρή επειδή φαίνεται καθαρή; Δυστυχώς, όχι πάντα! Η ρύπανση και η μόλυνση του θαλάσσιου περιβάλλοντος δεν είναι πάντα ορατές. Το Ελληνικό Κέντρο Θαλάσσιων Ερευνών διεξάγει έρευνες για τον έλεγχο της οικολογικής κατάστασης των ελληνικών θαλάσσών.

«Τη θάλασσα, ποιός θα μπορέσει να την εξαντλήσει...» έγραφε ο ποιητής* και πολύ καλά το έγραφε.

Τα ιχθυοαποθέματα της θάλασσας, όμως, κινδυνεύουν να εξαντληθούν. Η υπεραλίευση, η ρύπανση και η μόλυνση των θαλασσών, σε παγκόσμια κλίμακα, βρίσκονται στο όριο. Αν δεν το έχουν ξεπεράσει.

Τί γίνεται όμως στην Ελλάδα; Αν δεχθούμε ότι οι καταστροφές στο θαλάσσιο και υποβρύχιο περιβάλλον δεν είναι άμεσα ορατές, όπως στο χερσαίο, θα πρέπει να είμαστε περισσότερο ανήσυχοι για την «υγεία» και την οικολογική ισορροπία του υδάτινου περιβάλλοντος.

Στην στεριά τα πράγματα είναι πιο εύκολα. Παρατηρούμε με σχετική ευκολία τις αλλαγές στην χλωροπανίδα ενός οικοσυστήματος, οι ρύποι είναι σχεδόν άμεσα ορατοί και οι επεμβάσεις στο φυσικό περιβάλλον είναι αναγνωρίσημες σχετικά γρήγορα.

Αντιθέτως, τα οικολογικά πρόβληματα στο θαλάσσιο και πολύ περισσότερο στο υποβρύχιο περιβάλλον προϋποθέτουν έρευνες με ειδικούς εξοπλισμούς, δύτες και βαθυσκάφη, υψηλής τεχνολογίας όργανα για μετρήσεις και αναλύσεις και ένα σωρό άλλες δαπανηρές μεθόδους που απαιτούν οργανωμένη έρευνα και εξειδικευμένους επιστήμονες.

Οι περιβαλλοντικές καταστροφές στο υδάτινο οικοσύστημα δεν γίνονται γρήγορα αντιληπτές, όπως συμβαίνει, τις περισσότερες φορές, στα χερσαία οικοσυστήματα.

Το θαλασσινό νερό μπορεί να περιέχει ουσίες, μικροοργανισμούς και γενικά ρύπους που δεν φαίνονται με γυμνό μάτι.

Η υγεία του θαλάσσιου περιβάλλοντος απαιτεί συνεχή επαγρύπνηση, έρευνες και παρακολούθηση. Απαιτεί εξειδικευμένους ερευνητές και τεχνολογικό εξοπλισμό.

Για να ενημερωθούμε για τους τρόπους με τους οποίους παρακολουθούμε την καθαρότητα των θαλασσών, επισκευθήκαμε το ΕΛΛΗΝΙΚΟ ΚΕΝΤΡΟ ΘΑΛΑΣΣΙΩΝ ΕΡΕΥΝΩΝ που με το ωκεανογραφικό σκάφος ΑΙΓΑΙΟ, το βαθυσκάφος ΘΕΤΙΣ, τα τηλεχειριζόμενα υποβρύχια οχήματα και τους εξιδεικευμένους επιστήμονες διεξάγει συγκεκριμένες επιστημονικές έρευνες στις ελληνικές θάλασσες, στη Μεσόγειο και στη Μαύρη Θάλασσα.

Συναντήσαμε το ωκεανογραφικό ΑΙΓΑΙΟ σε μιά του αποστολή και μιλήσαμε με τον πρόεδρο του ΕΛ.ΚΕ.Θ.Ε καθηγητή κύριο Γιώργο Χρόνη και τον Διευθυντή Ερευνών Δρ. Βαγγέλη Παπαθανασίου.

Από τη συζήτησή μας με τους επιστήμονες του ΕΛ.ΚΕ.Θ.Ε. μάθαμε τα εξής:

Η καλή κατάσταση του θαλάσσιου περιβάλλοντος μετριέται από δύο παραμέτρους:
από το δείκτη της βιοποικιλότητας των θαλασσών, δηλαδή το πλήθος και την ποικιλία των θαλασσίων οργανισμών (ζώων και φυτών) που ζούν σε μια συγκεκριμένη θαλάσσια περιοχή, σε σύγκριση με παλαιότερες μετρήσεις στην ίδια περιοχή και 
από τους δείκτες ρύπανσης και μόλυνσης των υδάτων, οι οποιοί επιδρούν σε αλλαγές της περιεκτικότητας του νερού σε οξυγόνο, σε αλάτι, σε θρεπτικά συστατικά και ένα σωρό άλλους παράγοντες που εξασφαλίζουν την βιοσημότητα των θαλασσίων οργανισμών. Με απλά λόγια, κάποιες ουσίες που ρυπαίνουν ή μολύνουν το θαλασσινό νερό μπορεί να έχουν ως αποτέλεσμα την εξαφάνιση ενός είδους ευαίσθητου σε αυτές τις ουσίες και αύξηση της παρουσίας, ή την εμφάνιση ενός άλλου είδους που «αντέχει» αυτές τις ουσίες. Τότε, λέμε ότι έχουμε διατάραξη της οικολογικής ισορροπίας του συγκεκριμένου οικοσυστήματος. 

Πολλές φορές φυσικές και τεχνητές αλλαγές μπορούν να προκαλέσουν το ίδιο φαινόμενο. Στην ιστορία του πλανήτη, το τέλος της περιόδου των παγετώνων και το λιώσιμο των πάγων είχε σαν αποτέλεσμα την εξαφάνιση ορισμένων ειδών ή το περιορισμό τους στις περιοχές των πόλων.

Στις ελληνικές θάλασσες, και στη Μεσόγειο, ανάλογο φαινόμενο, από ανθρώπινη επέμβαση, έχουμε μετά τη διάνοιξη της Διώρυγας του Σουέζ.

Νέα είδη, ενδημικά της Ερυθράς Θάλασσας πέρασαν τη διώρυγα και μπήκαν στη Μεσόγειο και στις ελληνικές θάλασσες. Είναι οι λεγόμενοι «λεσεψιανοί», που πήραν το όνομά τους από τον Λεσέψ, το Γάλλο μηχανικό που κατασκεύασε τη Διώρυγα του Σουέζ.

Παράλληλα, με την άνοδο της μέσης θερμοκρασίας των ελληνικών θαλασσών, θαλάσσιους οργανισμούς που βρίσκαμε πριν αρκετά χρόνια στο νότιο Αιγαίο, στην Κρήτη και στη Ρόδο, σήμερα τους συναντάμε στις Κυκλάδες.





Είμαστε τυχεροί, διότι έχουμε αναφορές για τα είδη των ψαριών και των θαλασσίων οργανισμών των ελληνικών θαλασσών που χρονολογούνται 2 με 2,5 χιλιάδες χρόνια. Διαπιστώνουμε οτι ψάρια που υπήρχαν στη χώρα μας κατά την αρχαιότητα, υπάρχουν και σήμερα.

Άρα, μπορούμε μάλλον να μιλάμε για ένα σχετικά ισορροπημένο οικοσύστημα. Όμως με αυτό το θέμα θα ασχοληθούμε σε επόμενο άρθρο.

Σύμφωνα με την άποψη των ερευνητών του ΕΛ.ΚΕ.Θ.Ε. μπορούμε να πούμε ότι στην Ελλάδα έχουμε ακόμα καθαρές θάλασσες.

Ένας από τους λόγους είναι η μικρή βιομηχανική ανάπτυξη της χώρας, που σαν αποτέλεσμα είχε τη μικρή ρύπανση και μόλυνση των θαλάσσών με βιομηχανικά απόβλητα. Ουδέν κακόν, αμιγές καλού!

Η θάλασσα είναι ζωντανή. Έχει τους δικούς της νόμους και κανόνες. Τα ζώα και τα φυτά των θαλασσών ξέρουν και προσαρμόζονται στις φυσικές αλλαγές.

Ας περιορίσουμε τις δικές μας επεμβάσεις στο θαλάσσιο περιβάλλον, και στο χερσαίο, και ας αφήσουμε τη φύση να ακολουθήσει τη δική της εξελικτική πορεία.

Πράγμα που ξέρει να κάνει καλά, εδώ και εκατομμύρια χρόνια.