Το εσωτερικό μας «Ζόμπι»...

 Σε γενικές γραμμές θεωρούμε τους εαυτούς μας υπεύθυνους για τη διαδικασία της ίδιας μας της σκέψης, των συναισθημάτων και αποφάσεων που λαμβάνουμε. Παρόλα αυτά, πολλοί είναι αυτοί που θεωρούν ότι το συνειδητό μέρος της λειτουργίας του εγκεφάλου δεν είναι πάντα υπεύθυνο για τις πράξεις μας

Οι μελέτες των επιστημόνων στον τομέα έδωσαν τεράστια ώθηση στη θεωρία που αναφέρει πως ό,τι σκεφτόμαστε και κάνουμε υποστηρίζεται από ένα υποσυνείδητο τμήμα του εγκεφάλου, ένα εσωτερικό «ζόμπι»...


Μερικές από τις πιο πρώιμες ενδείξεις για την ύπαρξη αυτού του «ζόμπι» προέρχονται από μελέτες ατόμων που υπέφεραν από εγκεφαλικά τραύματα. Το 1970, οι Βρετανοί ψυχολόγοι Elizabeth Warrington και Lawrence Weiskrantz παρουσίασαν μια λίστα από λέξεις σε μια ομάδα ατόμων που έπασχαν από αμνησία και οι οποίοι ξέχασαν πολύ γρήγορα τη λίστα.

Μερικά λεπτά αργότερα οι Warrington και Weiskrantz τους έδειξαν τα πρώτα τρία γράμματα κάθε λέξης από τη λίστα που είχαν ήδη δει οι εθελοντές και τους ζήτησαν να προσθέσουν μερικά ακόμα γράμματα για να σχηματίσουν μια λέξη. Οι ασθενείς επέλεξαν τις λέξεις που είχαν δει πριν από λίγο και υποτίθεται ότι είχαν ξεχάσει. Το εσωτερικό τους «ζόμπι» σε κάποιο τμήμα του υποσυνείδητού τους διατηρούσε τις αναμνήσεις αυτών των λέξεων.

Αυτή η εσωτερική διαδικασία όμως μπορεί να ελέγχει και το σώμα μας. Το 1988, εξετάστηκε μια γυναίκα, η οποία υπέφερε από δηλητηρίαση μονοξειδίου του άνθρακα και είχε χάσει την ικανότητα της να αναγνωρίζει αντικείμενα και σχήματα. Τα μάτια της ωστόσο αναμετέδιδαν ακόμα πληροφορίες στον εγκέφαλο, όμως οι συνδέσεις ανάμεσα σε περιοχές του εγκεφάλου της είχαν καταστραφεί.

Επιστήμονες από το πανεπιστήμιο του Οντάριο έδωσαν μια κάρτα στην ασθενή και στη συνέχεια τοποθέτησαν ένα κουτί με μια σχισμή μπροστά της. Στη συνέχεια, ζητήθηκε από την ασθενή να κρατήσει την κάρτα πάνω από τη σχισμή στην ίδια γωνία, όμως η προηγούμενη απέτυχε. Όταν όμως της ζητήθηκε να βάλει την κάρτα στη σχισμή, όπως στην ταχυδρόμηση ενός γράμματος, τότε τοποθέτησε την κάρτα σωστά πάνω από τη σχισμή και την πέταξε μέσα.

Σήμερα υπάρχουν αρκετές τεχνικές με τις οποίες είναι δυνατή η εξερεύνηση της ενδόμυχης διαδικασίας, του εσωτερικού «ζόμπι», που κρύβεται μέσα στον καθένα μας. Φέτος μια νέα ομάδα ερευνητών από το πανεπιστήμιο της Κοπεγχάγης ανέφερε λεπτομέρειες από ένα πείραμα που διενέργησε με τη βοήθεια 11 υγειών ατόμων, οι οποίοι τυφλώθηκαν προσωρινά.


Στην αρχή του πειράματος, οι εθελοντές έκατσαν μπροστά από τρία φώτα, με το καθένα να έχει ένα κουμπί. Όταν το κεντρικό φως άναβε, θα έπρεπε να απλώσουν το χέρι τους και να πατήσουν το κουμπί δίπλα του. Μετά από μερικές προσπάθειες, οι επιστήμονες άρχιζαν να κλείνουν το κεντρικό φως καθώς οι εθελοντές πλησίαζαν στο κουμπί και άναβαν ένα διαφορετικό φως. Έτσι τα υποκείμενα θα έπρεπε να κινηθούν πλάγια και να πατήσουν το σωστό κουμπί.

Σε λιγότερο από ένα δέκατο του δευτερολέπτου αφού άνοιξαν τα φώτα, οι επιστήμονες μπέρδεψαν την κατάσταση, τυφλώνοντας τους. Σε ένα τόσο σύντομο χρονικό διάστημα, οι εθελοντές πίστευαν ότι το κεντρικό φως ήταν ακόμα αναμμένο. Ωστόσο, πολλοί από αυτούς έστρεψαν το χέρι τους προς τη σωστή κατεύθυνση. Το εσωτερικό «ζόμπι» τους δεν είχε ανάγκη από κάποια επίγνωση ώστε να αντιληφθεί την αλλαγή και να αλλάξει την εντολή που μεταφέρθηκε στο χέρι.

Στο πείραμα αυτό, οι εθελοντές γνώριζαν ποιος ήταν ο σκοπός τους, ακόμα και εάν δεν ήξεραν πως θα τον επιτύχουν. Πολλά άλλα πειράματα έχουν αποδείξει ότι το υποσυνείδητο μας μπορεί να καθοδηγήσει τις πράξεις μας.

Νωρίτερα φέτος στο περιοδικό Time, ο Steven Pinker, ψυχολόγος από το πανεπιστήμιο του Χάρβαρντ δήλωσε ότι «η αίσθηση που έχουμε ότι υπάρχει μια εσωτερική δύναμη, που βρίσκεται στο κέντρο ελέγχου του εγκεφάλου μας και αναλύει τις αισθήσεις μας πατώντας τα «κουμπιά» των μυών μας, είναι μια ψευδαίσθηση.»

Ωστόσο, η άποψη αυτή δεν είναι επικρατούσα καθώς ένα μικρό, αλλά όλο και αυξανόμενο, ποσοστό ερευνητών υποστηρίζουν μερικές από τις πιο ακραίες απόψεις για την ύπαρξη του εσωτερικού υποσυνείδητου ελέγχου μας.

«Αν και αυτές οι μελέτες είναι συναρπαστικές αλλά και σημαντικές,» γράφει ο Matthew Lieberman, κοινωνικός ψυχολόγος από το UCLA, «τελικά είναι πολύ λίγες για να υποστηρίξουν τις υποθέσεις αυτές.»

Ενώ το εσωτερικό μας «ζόμπι» ίσως να είναι ικανό να επεξεργαστεί κάποιες πληροφορίες, υπάρχουν άλλα είδη επεξεργασίας που δεν μπορούν να εκτελέσουν. Πρόσφατες μελέτες έχουν αποδείξει ότι οι άνθρωποι μπορούν υποσυνείδητα να διεγείρουν το μυαλό τους ώστε να τα καταφέρουν καλύτερα σε τεστ μνήμης.


Οι εγκεφαλικές απεικονίσεις, ωστόσο, είναι ενάντια στην παραπάνω θεωρία. Εάν υπάρχει όντως κάποιος υποσυνείδητος έλεγχος, τότε θα περιμέναμε να παρατηρήσουμε κάποια συγκεκριμένα μοτίβα εγκεφαλικής δραστηριότητας, όταν πραγματοποιούμε ένα έργο. Εάν κάνουμε το ίδιο πράγμα υποσυνείδητα, το δίκτυο του εσωτερικού ελέγχου θα ξεχώριζε σε μια απεικόνιση, όμως και σε αυτή την περίπτωση δε φαίνεται να συμβαίνει κάτι τέτοιο.


Οι μελέτες αυτές ωστόσο δεν μπορούν να αποδείξουν ότι το εσωτερικό μας «ζόμπι» δεν υπάρχει. Ένα σύνολο από δίκτυα στον εγκέφαλο μας επεξεργάζεται πληροφορία χωρίς να επηρεάζει την επίγνωση μας. Παρόλα αυτά, δεν θα πρέπει να είμαστε τόσο επιρρεπείς σε αυτές τις θεωρίες και να θεωρούμε τον εαυτό μας έρμαιο των παιχνιδιών που αποφασίζει να παίξει το μυαλό μας. Ίσως το συνειδητό και ασυνείδητο τμήμα μας να είναι δυο παράλληλα συστήματα, που ειδικεύονται στη διαχείριση διαφορετικών εργασιών.

Πιθανότατα το εσωτερικό μας «ζόμπι» να κατέχει τον ίδιο ρόλο με ένα βιβλίο διευθύνσεων στον υπολογιστή μας. Μπορούμε να απομνημονεύσουμε διευθύνσεις και τηλεφωνικούς αριθμούς, όμως χρειάζεται προσπάθεια για να ανακαλέσουμε σωστά. Οι υπολογιστές έχουν αναλάβει αυτή τη βαρετή διαδικασία, επιτρέποντας μας να επενδύουμε το χρόνο μας σε πιο ενδιαφέροντα θέματα. Το υποσυνείδητο είναι σε θέση να αναλάβει απλές, επαναλαμβανόμενες διαδικασίες, αφήνοντας μας να συγκεντρωθούμε σε σκέψεις και αποφάσεις που λαμβάνονται καλύτερα με τη βοήθεια του συνειδητού.

Ίσως τελικά να διαθέτουμε έναν μυαλό που διαθέτει ελεύθερη βούληση και επίγνωση, απλά χρειάζεται λίγη βοήθεια από το εσωτερικό μας «ζόμπι»...

The BlogK